روایت تاریخی

نماز و عبادت امام : شیخ صدوق در خصال می‌نويسد حضرت باقر علیه‌السلام فرمود على بن الحسين علیه‌السلام در شبانه روز هزار ركعت نماز می‌خواند همان طور كه امير المؤمنين علیه‌السلام می‌خواند زيرا پانصد نخله خرما داشت در كنار هر درخت دو ركعت نماز می‌خواند.
هر وقت بنماز می‌ايستاد رنگش تغيير می‌كرد چون بنده ذليلى در مقابل پادشاه مقتدرى می‌ايستاد اعضايش از خوف خدا می‌لرزيد چنان نماز می‌خواند مثل كسى كه آخرين نماز اوست ديگر بعد از اين عمر نمی‌كند تا نماز بخواند يك روز نماز می‌خواند رداء از شانه ‏اش افتاد آن را درست نكرد تا نمازش تمام شد. يكى از اصحاب در مورد اين كار سؤال كرد فرمود واى بر تو ميدانى در مقابل چه كسى هستم؟ نماز بنده آنقدر قبول می‌شود كه با دل توجه داشته باشد آن مرد عرضكرد پس در اين صورت ما هلاك شديم، فرمود نه خداوند نقص نمازهاى شما را بوسيله نافله جبران می‌كند.

سرکشی و کمک به فقرا: در شب تاريك از منزل خارج می‌شد و انبانها را بر پشت می‌كشيد كه درون آنها كيسه‏ هاى پول از درهم و دينار بود گاهى با پشت خود خوراكى يا هيزم حمل می‌نمود بدر خانه محتاجين مى ‏آمد يك يك در ميزد هر كس درب را باز می‌كرد باو ميداد هر وقت به فقيرى چيزى می‌داد صورت خود را می‌پوشانيد تا او را نشناسند، بعد از فوت نيافتند كسى را كه چنين كند فهميدند آن كس على ابن الحسين علیه‌السلام بوده وقتى پيكر آن امام را بر روى تخته گذاشتند براى غسل بر پشت مباركش اثرى چون كوهان شتر بود بواسطه انبان هايى كه بدر خانه‏ فقراء و مستمندان می‌برد. يك روز بيرون آمده بود با ردائى از خز گدائى سر راهش را گرفت و چنگ بر ردا زد امام رداء را رها كرده رفت در زمستان لباس خز مى ‏خريد و در تابستان مي فروخت و بهايش را صدقه می‌داد.

در روز عرفه چشمش به گروهى افتاد كه از مردم درخواست كمك مي كردند فرمود واى بر شما در چنين روز از غير خدا درخواست می‌ كنيد امروز اميد است كه بچه ‏هاى در رحم با اينكه عملى انجام نداده ‏اند سعادتمند شوند.
احترام به مادر: آن جناب از غذا خوردن با مادر خود امتناع داشت سؤال كردند كه شما با آن كوششى كه در باره رحم دارى و از همه مردم نسبت بخويشاوند مهربانترى چرا با مادر خود غذا نمي خورید فرمود من می‌ترسم لقمه ‏اى را بردارم كه چشم مادرم به آن لقمه باشد.
شخصى عرض كرد يا ابن رسول الله من شما را در راه خدا بسيار دوست می‌دارم گفت بار خدايا من به تو پناه می‌برم از اينكه كسى مرا بواسطه تو دوست داشته باشد ولى تو مرا دشمن بدارى و با شتر مخصوصى كه داشت بيست مرتبه به حج رفت حتى يك بار هم آن شتر را با شلاق نزد وقتى شتر مرد دستور داد او را دفن كنند تا پيكرش را درنده‏ ها نخورند.
زهد و تقوا و عبادت: اوصاف امام علیه‌السلام را از كنيزش پرسيدند گفت مختصر بگويم يا مطول گفتند نه مختصر. گفت هرگز روز برايش غذا نياوردم (يعنى پيوسته روزه داشت) و هرگز شب برايش رختخواب نگستردم (يعنى شبها پيوسته به عبادت مشغول بود) روزى گذشت از كنار چند نفر كه بدگوئى از او می‌كردند فرمود اگر راست مي گوئيد خدا مرا بيامرزد اگر دروغ می‌گوئيد خدا شما را بيامرزد.
هر زمان دانشجوئى خدمتش می‌رسيد مي فرمود مرحبا بكسى كه سفارش پيغمبر را مراعات نموده سپس می‌فرمود جوينده دانش وقتى از منزل خود خارج می‌شود پاى بر هيچ خشك و ترى از زمين نمی‌گذارد مگر اينكه تا زمين هفتم براى او تسبيح می‌كنند. عهده دار مخارج صد خانوار از فقراء مدينه بود، خوشحال می‌شد اگر بر سر سفره ‏اش يتيمان درماندگان و زمين‏گيران و بيچارگان كه وسيله گذران ندارند حاضر می‌شدند، كسى كه داراى خانواده بود از غذاى خود براى خانواده آنها می‌برد.
شروع به خوردن غذا نمی‌كرد مگر اينكه ابتدا بمقدار آن غذا صدقه می‌داد، در هر سال هفت پينه از محل سجده‏ اش كنده می‌شد بواسطه زياد نماز خواندن همه آنها را جمع می‌كرد پس از فوت با او دفن نمودند.
زنده نگه داشتن یاد کربلا : بيست سال بر پدرش حسين علیه‌السلام گريه كرد هر وقت غذا می‌آوردند اشگ می‌ريخت تا اينكه يكى از غلامانش گفت آقا ممكن است يك روز گريه شما تمام شود فرمود واى بر تو يعقوب دوازده پسر داشت يكى از نظر او پنهان شد از زيادى گريه چشمانش سفيد شد و موى سرش از كثرت اندوه به پيرى گرائيد از غم خميده شد با اينكه پسرش زنده بود من ديدم پدر و برادر و عمو و هفده نفر از خانواده‏ ام كشته شدند در كنارم چگونه اندوهم تمام می‌شود.
متن عربی روایت: الخصال الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِيُّ عَنِ ابْنِ الْعَيَّاشِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الطَّيَالِسِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ الْأَزْدِيِّ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِيهِ حُمْرَانَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ علیه‌السلام قَالَ: كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه‌السلام يُصَلِّي فِي الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ أَلْفَ رَكْعَةٍ- كَمَا كَانَ يَفْعَلُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه‌السلام كَانَتْ لَهُ خَمْسُمِائَةِ نَخْلَةٍ فَكَانَ يُصَلِّي عِنْدَ كُلِّ نَخْلَةٍ رَكْعَتَيْنِ- وَ كَانَ إِذَا قَامَ فِي صَلَاتِهِ غَشِيَ لَوْنَهُ لَوْنٌ آخَرُ- وَ كَانَ قِيَامُهُ فِي صَلَاتِهِ قِيَامَ الْعَبْدِ الذَّلِيلِ- بَيْنَ يَدَيِ الْمَلِكِ الْجَلِيلِ- كَانَتْ أَعْضَاؤُهُ تَرْتَعِدُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ كَانَ يُصَلِّي صَلَاةَ مُوَدِّعٍ يَرَى- أَنَّهُ لَا يُصَلِّي بَعْدَهَا أَبَداً- وَ لَقَدْ صَلَّى ذَاتَ يَوْمٍ فَسَقَطَ الرِّدَاءُ عَنْ أَحَدِ مَنْكِبَيْهِ- فَلَمْ يُسَوِّهِ حَتَّى فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ- فَسَأَلَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ عَنْ ذَلِكَ- فَقَالَ وَيْحَكَ أَ تَدْرِي بَيْنَ يَدَيْ مَنْ كُنْتُ- إِنَّ الْعَبْدَ لَا تُقْبَلُ مِنْ صَلَاتِهِ- إِلَّا مَا أَقْبَلَ عَلَيْهِ‏ مِنْهَا بِقَلْبِهِ- فَقَالَ الرَّجُلُ هَلَكْنَا فَقَالَ كَلَّا- إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُتَمِّمُ ذَلِكَ بِالنَّوَافِلِ- وَ كَانَ ع لَيَخْرُجُ فِي اللَّيْلَةِ الظَّلْمَاءِ- فَيَحْمِلُ الْجِرَابَ عَلَى ظَهْرِهِ- وَ فِيهِ الصُّرَرُ مِنَ الدَّنَانِيرِ وَ الدَّرَاهِمِ- وَ رُبَّمَا حَمَلَ عَلَى ظَهْرِهِ الطَّعَامَ أَوِ الْحَطَبَ- حَتَّى يَأْتِيَ بَاباً بَاباً فَيَقْرَعُهُ- ثُمَّ يُنَاوِلُ مَنْ يَخْرُجُ إِلَيْهِ- وَ كَانَ يُغَطِّي وَجْهَهُ إِذَا نَاوَلَ فَقِيراً لِئَلَّا يَعْرِفَهُ- فَلَمَّا تُوُفِّيَ ع فَقَدُوا ذَلِكَ- فَعَلِمُوا أَنَّهُ كَانَ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ ع- وَ لَمَّا وُضِعَ علیه‌السلام عَلَى الْمُغْتَسَلِ- نَظَرُوا إِلَى ظَهْرِهِ وَ عَلَيْهِ مِثْلُ رُكَبِ الْإِبِلِ- مِمَّا كَانَ يَحْمِلُ عَلَى ظَهْرِهِ إِلَى مَنَازِلِ الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاكِينِ- وَ لَقَدْ خَرَجَ ذَاتَ يَوْمٍ وَ عَلَيْهِ مِطْرَفُ خَزٍّ- فَتَعَرَّضَ لَهُ سَائِلٌ فَتَعَلَّقَ بِالْمِطْرَفِ فَمَضَى وَ تَرَكَهُ- وَ كَانَ يَشْتَرِي الْخَزَّ فِي الشِّتَاءِ- وَ إِذَا جَاءَ الصَّيْفُ بَاعَهُ فَتَصَدَّقَ بِثَمَنِهِ- وَ لَقَدْ نَظَرَ علیه‌السلام يَوْمَ عَرَفَةَ إِلَى قَوْمٍ يَسْأَلُونَ النَّاسَ- فَقَالَ وَيْحَكُمْ أَ غَيْرَ اللَّهِ تَسْأَلُونَ فِي مِثْلِ هَذَا الْيَوْمِ- إِنَّهُ لَيُرْجَى فِي هَذَا الْيَوْمِ- لِمَا فِي بُطُونِ الْحَبَالَى أَنْ يَكُونَ سَعِيداً- وَ لَقَدْ كَانَ ع يَأْبَى أَنْ يُؤَاكِلَ أُمَّهُ- فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- أَنْتَ أَبَرُّ النَّاسِ وَ أَوْصَلُهُمْ لِلرَّحِمِ- فَكَيْفَ لَا تُؤَاكِلُ أُمَّكَ- فَقَالَ إِنِّي أَكْرَهُ أَنْ تَسْبِقَ يَدِي إِلَى مَا سَبَقَتْ عَيْنُهَا إِلَيْهِ- وَ لَقَدْ قَالَ لَهُ رَجُلٌ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- إِنِّي لَأُحِبُّكَ فِي اللَّهِ حُبّاً شَدِيداً- فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أُحَبَّ فِيكَ وَ أَنْتَ لِي مُبْغِضٌ- وَ لَقَدْ حَجَّ عَلَى نَاقَةٍ لَهُ عِشْرِينَ حَجَّةً فَمَا قَرَعَهَا بِسَوْطٍ- فَلَمَّا نَفَقَتْ أَمَرَ بِدَفْنِهَا لِئَلَّا يَأْكُلَهَا السِّبَاعُ- وَ لَقَدْ سُئِلَتْ عَنْهُ مَوْلَاةٌ لَهُ- فَقَالَتْ أُطْنِبُ و [أَوْ أَخْتَصِرُ فَقِيلَ لَهَا بَلِ اخْتَصِرِي- فَقَالَتْ مَا أَتَيْتُهُ بِطَعَامٍ نَهَاراً قَطُّ- وَ مَا فَرَشْتُ لَهُ فِرَاشاً بِلَيْلٍ قَطُّ- وَ لَقَدِ انْتَهَى ذَاتَ يَوْمٍ إِلَى قَوْمٍ يَغْتَابُونَهُ فَوَقَفَ عَلَيْهِمْ- فَقَالَ لَهُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ فَغَفَرَ اللَّهُ لِي- وَ إِنْ كُنْتُمْ كَاذِبِينَ فَغَفَرَ اللَّهُ لَكُمْ- وَ كَانَ ع إِذَا جَاءَهُ طَالِبُ عِلْمٍ- فَقَالَ مَرْحَباً بِوَصِيَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص- ثُمَّ يَقُولُ إِنَّ طَالِبَ الْعِلْمِ إِذَا خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ- لَمْ يَضَعْ رِجْلَيْهِ عَلَى رَطْبٍ وَ لَا يَابِسٍ مِنَ الْأَرْضِ- إِلَّا سَبَّحَتْ لَهُ إِلَى الْأَرَضِينَ السَّابِعَةِ- وَ لَقَدْ كَانَ يَعُولُ مِائَةَ أَهْلِ بَيْتٍ مِنْ فُقَرَاءِ الْمَدِينَةِ- وَ كَانَ يُعْجِبُهُ أَنْ يَحْضُرَ طَعَامَهُ الْيَتَامَى- وَ الْأَضِرَّاءُ وَ الزَّمْنَى وَ الْمَسَاكِينُ الَّذِينَ لَا حِيلَةَ لَهُمْ- وَ كَانَ يُنَاوِلُهُمْ بِيَدِهِ وَ مَنْ كَانَ‏ مِنْهُمْ لَهُ عِيَالٌ- حَمَلَ لَهُ إِلَى عِيَالِهِ مِنْ طَعَامِهِ- وَ كَانَ لَا يَأْكُلُ طَعَاماً حَتَّى يَبْدَأَ فَيَتَصَدَّقَ بِمِثْلِهِ- وَ لَقَدْ كَانَ تَسْقُطُ مِنْهُ كُلَّ سَنَةٍ سَبْعُ ثَفِنَاتٍ- مِنْ مَوَاضِعِ سُجُودِهِ لِكَثْرَةِ صَلَاتِهِ- وَ كَانَ يَجْمَعُهَا فَلَمَّا مَاتَ دُفِنَتْ مَعَهُ- وَ لَقَدْ بَكَى عَلَى أَبِيهِ الْحُسَيْنِ ع عِشْرِينَ سَنَةً- وَ مَا وُضِعَ بَيْنَ يَدَيْهِ طَعَامٌ إِلَّا بَكَى- حَتَّى قَالَ لَهُ مَوْلًى لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ- أَ مَا آنَ لِحُزْنِكَ أَنْ يَنْقَضِيَ فَقَالَ لَهُ وَيْحَكَ- إِنَّ يَعْقُوبَ النَّبِيَّ ع كَانَ لَهُ اثْنَا عَشَرَ ابْناً- فَغَيَّبَ اللَّهُ عَنْهُ وَاحِداً مِنْهُمْ- فَابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنْ كَثْرَةِ بُكَائِهِ عَلَيْهِ- وَ شَابَ رَأْسُهُ مِنَ الْحُزْنِ وَ احْدَوْدَبَ ظَهْرُهُ مِنَ الْغَمِّ- وَ كَانَ ابْنُهُ حَيّاً فِي الدُّنْيَا- وَ أَنَا نَظَرْتُ إِلَى أَبِي وَ أَخِي وَ عَمِّي وَ سَبْعَةَ عَشَرَ- مِنْ أَهْلِ بَيْتِي مَقْتُولِينَ حَوْلِي- فَكَيْفَ يَنْقَضِي حُزْنِي‏ (الخصال شیخ صدوق ج ۲ ص ۵۱۷، بحار الأنوار، المجلسي ،ج‏ ۴۶،ص: ۶۳ )